آشنايي بيشتر با انواع تفنگ هاي ساچمه زني

تفنگ هاي ساچمه زني؛ به طور کلي به تفنگ هايي گفته مي شود که در فشنگ هايش به جاي گلوله از ساچمه استفاده شود و به خاطر نحوه ي فشنگ گذاري و مسلح کردن به چهار گروه کمرشکن (Break open)،گلنگدني (Bolt)، دستکش (Slide) و نيمه خودکار (Semi Automatic) تقسيم مي شوند. در ادامه با اين گونه از اسلحه ها بيشتر آشنا مي شويم.
نوع کمرشکن که قديمي ترين تفنگ ساچمه زني محسوب مي شود در دو مدل تک لول و دو لول ساخته مي شود. نوع تک لول از جهت اينکه قيمت ارزاني داشته مناسب است، اين تفنگ براي شکارچيان تازه کار يا نوجواناني که تازه وارد عرصه شکار و تيراندازي مي شوند، سلاح مناسبي است. ولي معايب زيادي چون تک تير بودن دارد. نوع دو لول آن از هر نظر نسبت به تک لول برتري دارد ولي نسبت به تفنگ هاي ديگر، محبوبيت کمتري دارد. البته نوع دو لول روي هم آن نيز در اروپا طرفداران زيادتري دارد زيرا بسيار خوش دست، سبک و زيباست. از محاسن تفنگ هاي دو لول مي توان گفت چون دو فشنگ در لوله ها وجود دارد، تيراندازي دو تير پياپي (تير و پس تير) جهت شکار انواع پرندگان امکان پذير است. همچنين نظافت، نگهداري و تعويض لوله هاي اضافي آن ساده تر است. در ضمن اگر هنگام شکار يکي از لوله ها دچار اشکال شود، مي توان از لوله دوم استفاده کرد.
بايد اضافه کرد که چون در تفنگ هاي دو لول، قطر لوله ها در هر دو يکسان نيست امکان تيراندازي بهتر صورت مي گيرد. اين موضوع مربوطه به چوک (Choke) لوله تفنگ و پاترن (pattem) است. چوک به معني ميزان تنگي دهانه ي لوله در تفنگ هاي ساچمه زني بوده و پاترن يعني درصد ميزان پخش ساچمه که در محاسبات در فاصله 40 متري روي هدف ثابتي به قطر 86 سانتي متر در نظر مي گيرند. اين بدين معني است که هر قدر تعداد اصابت به هدف بيشتر باشد، احتمال اينکه بعضي از ساچمه ها به نقاط حساس شکار اصابت کرده و آن را از پا درآورند نيز بالاتر مي رود. هدف از وجود چوک در دهانه لوله، اين است که مسير حرکت ساچمه ها را کنترل کرده و آنها را به سمت هدف بفرستيم. وقتي طول قطر لوله يکنواخت باشد به آن تمام چوک (Choke Full) مي گويند که پاترن (الگوي پخش) آن حداکثر 75 درصد است. اين نوع لوله جهت مسابقات تيراندازي تراب و همچنين جهت شکار پرندگاني چون اردک کله سبز (Mallard) و غازها به کار مي رود.
هر چقدر چوک لوله کمتر مي شود درصد اصابت ساچمه ها پايين تر مي آيد. به طور مثال در حالت يک چهارم چوک (Cylinder Improved) درصد اصابت به هدف پايين آمده و حداکثر 45 درصد مي شود. اين مسئله در شکار خيلي مهم است. مثلاً اگر با تفنگ ساچمه زني فول چوک يا حتّي سه چهارم چوک، بخواهيد به فاصله کم مثلاً 20 متري تيراندازي کنيد، چون پاترن بيش از حد متراکم است، حطاي تير زياد شده و يا اگر هم اصابت کند، گوشت شکار به خاطر ساچمه هاي زيادي که به بدنش اصابت مي کند، هدر مي رود. به خاطر اين کار، بايد صبر شود که شکار فاصله بيشتري بگيرد و آنگاه شليک صورت گيرد. در تفنگ هاي دو لول معمولاً درجه ي چوک لوله ها با هم متفاوت است. مثلاً اگر درجه يکي از لوله ها يک دوم چوک (Modified)باشد، درجه چوک لوله ديگر سه چهارم چوک (Improved Modified) است. بدين ترتيب شکارچي مي تواند براي مسافت هاي نزديک از لوله گشادتر و براي مسافت هاي دورتر از لوله تنگ تر استفاده کند.
اين هم يکي ديگر از مزاياي تفنگ هاي دو لول است، زيرا در تک لول مجبور هستيد فقط انواع ويژه اي از شکار را انجام دهيد مگر آنکه لوله آن را عوض کنيد و يا از چوک سرلوله. چوک سرلوله متغير اتوماتيک، در تفنگ هاي مدل دستکش يا گلنگدني کاربرد موثري دارد و معمولاً داراي دو درجه چوک هستند. بدين معني که سپس از تيراندازي فشنگ اول، درجه چوک به طور اتوماتيک کوچکتر تنظيم مي شود و تفنگ براي تيراندازي به مسافت دورتر آماده مي شود.

ساچمه
 

ساچمه ها انواع مختلفي دارند و شامل نمره BB،نمره ي 2،4،5،6،7/5،8و 9 هستند ساچمه هاي 4 تا 7/5 به علت حرکت رواني که در لوله هنگام شليک دارند، راحت استفاده مي شود امّا ساچمه هاي نمره ي BB و 2 که دانه درشت هستند و نمره هاي 8 و 9 که دانه ريز بوده و در فشنگ هاي ماگنوم به کار مي رود، روان نبوده و تعداد ضايعات ساچمه در آنها بيشتر از فشنگ هاي معمولي است. البته همه ي ساچمه ها پس از شليک، شکلشان تغيير کرده و از حالت کرومي خارج مي شوند که باعث مي شود تعداد زيادي از ساچمه ها متفرق شده و هدر رود. تغيير شکل ساچمه به دليل فشار سنگيني است (حدود 5 تن) که هنگام چکاندن ماشه روي فشنگ وارد مي شود. براي بالا بردن مقاومت ساچمه ها در برابر فشار يا ضربه، سرب ها را با آلياژ آنتيمور ترکيب مي کنند و يا آنها را در يک کپسول پلاستيکي قرار مي دهند. همچنين جهت مقاوم سازي ساچمه ها مي توان، ساچمه ها را با ساچمه هاي پلاستيکي دانه ريز ترکيب نمود تا فضاي داخلي بين ساچمه ها پر شده و از اصطکاک بين آنها جلوگيري به عمل آورد.

تفنگ هاي گلنگدني
 

ساچمه زني (Bolt Action Rifle)
 

اين تفنگ ها بسيار کند هستند و معمولاً با خشاب سه فشنگ تغذيه مي شوند و به غير از ارزاني قيمت، امتياز ديگري ندارند.

تفنگ هاي ساچمه زني دستکش (Pump (Slide) Action Rifle)
 

در اين تفنگ ها، امکان مسلح کردن سريع، پس از تيراندازي هر فشنگ وجود دارد. دراين گونه تفنگ ها دست نگهدارنده قبضه پس از هر تيراندازي در جاي خود ثابت مي ماند و تيرانداز با دستي که پيش قبضه را نگه داشته، آن را به عقب و جلو مي راند که با اين عمل پوکه خارج شده و فشنگ جديد وارد لوله مي شود. سرعت اين تفنگ ها نسبت به انواع قبلي بيشتر است. در اين نوع مدل ها برخلاف مدل کمرشکن، نصب دوربين در آن امکان پذير است.اين تفنگ ها بهترين تفنگ هاي شکاري محسوب مي شوند.

تفنگ هاي نيمه خودکار (Semi Automatic Action Rifle)
 

در اين تفنگ ها با کشيدن هر ماشه، مي توان يک تير شليک کرد و عمل خروج پوکه و مسلح شدن دوباره به طور اتوماتيک انجام مي گيرد. سرعت اين تفنگ ها از کليه ي تفنگ هاي ديگر بيشتر است. البته اين تفنگ ها در شکار کاربرد زيادي ندارند، زيرا نواخت سريع تير در شکار چندان اهميتي ندارد و بدين لحاظ در بسياري از کشورها استفاده از اين گونه تفنگ ها جهت شکار ممنوع اعلام شده است.
منبع: ماهنامه ي نوآور، شماره ي 67.